دولت رانتیر و انقلاب اسلامی در ایران

با کشف واستخراج نفت در اوایل قرن نوزدهم در ایران، دولتهای حاکم بر ایران بتدریج وارد شیوه ای جدید از حکومتداری شدند. شاهان قاجار به علت پایان دوران حکومتشان فرصت استفاده از درآمد نفت در اموراتشان را پیدا نکردند.اما با آغاز دوران حکومت پهلوی، بتدریج نفت نقشی اساسی در اقتصاد و سیاست پیدا کرد. در دوران رضاخان عواید نفتی قسمتی از درآمدهای دولت را تشکیل می داد و در کنار دیگر منابع درآمدی همچون مالیات، عواید گمرکی و کمکهای خارجی و ... سهمی در بودجه داشته، که آن نیز صرف هزینه های نظامی می شد. اما پس از دوران رضاخان و با افزایش تولید نفت توسط کنسرسیوم، نقش عواید نفتی در بودجه دولت و وابستگی دولت به آن بیشتر شد. بتدریج درآمدهای نفتی به عنوان عمده ترین منبع درآمد حکومت محمد رضا شاه تبدیل گشت و تمامی امور را به خود وابسته نمود. از دهه 1340 به بعد محمدرضا شاه با اتکا به درآمدهای نفتی استقلال نسبتاً کاملی از جامعه پیدا کرد و با سیاست تأمین رفاه عمومی و مدرنیزاسیون، به مشروعیت سازی پرداخته و با افزایش این درآمدها، جامعه و طبقات اجتماعی را به خود وابسته نمود . از سویی دیگر استقلالی که دولت از افزایش درآمدهای رانتی بدست آورد، موجب گشت تا بعنوان قدرتمندترین بازیگر در عرصه های اقتصای ،سیاسی و اجتماعی مبدل گردد. افزایش توان مالی دولت رادر سرکوبگری سیاسی و فرهنگی توانمند ساخت. حکومت پهلوی به درجه ی از استقلال رسیده بود که خود را بی نیاز از جامعه ی داخلی می دانست. از این رو با مخالفتها و اعتراضات داخلی مواجه شد. در این راستا، یکی از نظریه هایی که تبیین کننده رابطه ی میان افزایش درآمدهای نفتی (رانتی) و وقوع جریانات اعتراضی و بحران انقلابی در سال 1357 در ایران می باشد، نظریه دولت رانتیر است که در این رساله به تطبیق آنها با یکدیگر می پردازیم.